 بررسی آرایه های بدیع لفظی و معنوی در «معارف» بهاء ولد

معارف کتابی است از بهاء ولد که مطالب متنوعی دارد و نظم و ترتیب خاصی هم میان فصول مختلف کتاب وجود ندارد. به­ علاوه مشخص نیست که این کتاب نوشتۀ بهاء ولد است یا مجموعۀ مواعظ و تقریرات وی که بعدها توسط مریدانش گردآوری و مکتوب شده است؟ و پیداست چنین کتابی سبکی یکسان ندارد. گاه دارای نثری خشک و عالمانه است، گاه به زبان عامیانۀ مردم بلخ نزدیک می­شود و گاه نثری دلنشین و ادیبانه دارد، اما در بسیاری از موارد ـ‌­به ­ویژه هنگامی که بهاء با جسارت و بی­پروایی به توصیف حالات روحی و شرح معاشقۀ خود با الله می­پردازد ­ـ به نثری شاعرانه تبدیل می‌شود. تحقیقاتی که تاکنون دربارۀ معارف انجام گرفته، عمدتا یا مربوط به محتوا و مسائل عرفانی آن است یا تأثیری که بر اندیشه و سبک شعری فرزندش، مولوی داشته است. مقالۀ حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به زیباشناسی و بررسی آرایه­های معارف در دو حوزۀ بدیع و بیان می­پردازد. در گروه بدیع لفظی، واج­آرایی (تکرار صامت و مصوّت) در آن بسیار وجود دارد و انواع سجع و جناس و چند مورد موازنه هم در آن دیده می­شود. در گروه بدیع معنوی، وجود آرایۀ التفات، نوشته­های این کتاب را به نوعی تداعی معانی نزدیک ­کرده است. تناسب (مراعات­النّظیر) و تضاد در آن زیاد و ایهام و متناقض­نما (پارادوکس) کم است.